Οι πλημμύρες στο Νομό Ροδόπης στις 17 & 18 Νοεμβρίου 2007

του Κώστα Κατσιμίγα

Το σημείωμα αυτό δεν φιλοδοξεί να θεωρηθεί ως επιστημονικό πόνημα. Είναι απλά μία καταγραφή των γεγονότων από τον υπογράφοντα που είχε την διττή ιδιότητα του αρχιτέκτονα μηχανικού και του Αντινομάρχη Ροδόπης.

Οι έντονες βροχοπτώσεις άρχισαν την 1η πρωινή ώρα της 17ης Νοεμβρίου και έπληξαν κυρίως τους δυτικούς Δήμους του Νομού Ροδόπης. Συγκεκριμένα τους Δήμους Ιάσμου, Σώστου, Αιγείρου, Κομοτηνής, Νέου Σιδηροχωρίου και έναν οικισμό του Δήμου Φιλλύρας. Τα πρώτα πλημμυρικά φαινόμενα εκδηλώθηκαν την 6η πρωινή ώρα, οπότε και σήμανε συναγερμός στη νομαρχία Ροδόπης και σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Η βροχόπτωση συνεχίστηκε με μεγάλη ένταση ολόκληρη την ημέρα, ενώ παρουσίασε ύφεση την επομένη Κυριακή 18 Νοεμβρίου.

Σύμφωνα με στοιχεία της αερολέσχης Κομοτηνής, το ύψος βροχής την 17η Νοεμβρίου ανήλθε σε 226,8mm έναντι 18,1mm της 16ης Νοεμβρίου 25,3mm της 18ης.

Όπως προαναφέρθηκε οι βροχοπτώσεις έπληξαν τους δυτικούς Δήμους του Νομού Ροδόπης στους οποίους βρίσκονται οι εξής υδρολογικές λεκάνες απορροής:
1. Η υδρολογική λεκάνη του ποταμού Κομψάτου.
2. Η υδρολογική λεκάνη του ποταμού Τραύου
3. Η υδρολογική λεκάνη των περιαστικών χειμάρρων της Κομοτηνής
4. Η υδρολογική λεκάνη των λιμνοθαλασσών της νοτιοδυτικής Ροδόπης (4 λίμνες)
5. Ένα μικρό δυτικό τμήμα της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Λίσσου.

Φαινόμενα κατά λεκάνη

Υδρολογική λεκάνη Κομψάτου
Ο ποταμός Κομψάτος πηγάζει από την ορεινή Ξάνθη, εισέρχεται στο Νομό Ροδόπης, παραλαμβάνει τα νερά του Παπίκιου όρους κυρίως, και ως τελικό αποδέκτη έχει τη λίμνη Βιστωνίδα. Σύμφωνα με πληροφορίες που συγκέντρωνε η νομαρχία Ροδόπης, τα νερά από την Ξάνθη, ήταν φυσιολογικά και ο μεγαλύτερος όγκος υδάτων προερχόταν από την ορεινή Ροδόπη. Στα πεδινά παρά τον μεγάλο όγκο νερού, τα αναχώματα κράτησαν καλά και δεν υπήρξε καμία υπερχείλιση ή θραύση αναχώματος.

Αντίθετα σε παραπόταμους του Κομψάτου και σε κανάλια απορροής υπήρξαν σημαντικά προβλήματα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσουν ποιμνιοστάσια και λίγες κατοικίες στα χωριάΜωσαϊκό και Διαλαμπή.

Υδρολογική λεκάνη Τραύου
Εδώ εντοπίστηκαν τα περισσότερα προβλήματα. Ο Τραύος συγκεντρώνει τα νερά από τις υπώρειες του Παπικίου, διέρχεται μεγάλο τμήμα του κάμπου της Ροδόπης και έχει ως αποδέκτη τη Βιστωνίδα λίμνη, με σημείο εκβολής στα νοτιοανατολικά της λίμνης. Να σημειωθεί ότι εντός του έτους 2007, η Νομαρχία Ροδόπης, με εργολαβία καθάρισε σημαντικό τμήμα του ποταμού ανάντη του οικισμού Μελέτη. Στη Μελέτη και συγκεκριμένα στη βορειοδυτική έξοδο του οικισμού, όπου διέρχεται ο ποταμός και πρόσφατα κατασκευάστηκε γέφυρα, πραγματοποιήθηκε τεχνητή κατάκλυση για εκτόνωση των υδάτων, προκειμένου να μη κινδυνεύσει ο οικισμός, ο οποίος και εκκενώθηκε για προληπτικούς λόγους.

Στην ίδια περιοχή πλημμύρισαν σπίτια και ποιμνιοστάσια στους οικισμούς Αμβροσία, Σάλπη, Παλλάδιο και Καλλίστη καθώς και η ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακα. Και εδώ τα αναχώματα του Τραύου, παρά τον τεράστιο όγκο νερού, άντεξαν καλά, αν και σε ορισμένα σημεία έφτασαν σε οριακό σημείο ή κατέρρευσαν μετά την απόσυρση των υδάτων. Οι πλημμύρες στα χωριά που προαναφέρθηκαν έγιναν από δυσλειτουργία στους παραπόταμους και τα κανάλια απορροής του αναδασμού Αμβροσίας-Σάλπης. 

Υδρολογική λεκάνη περιαστικών
χειμάρρων Κομοτηνής

Πρόκειται για τους χείμαρρους ανατολικά και δυτικά της Κομοτηνής που προέρχονται από την ορεινή Ροδόπη, από την περιοχή των Ασώματων μέχρι τον οικισμό Κάλχα. Οι χείμαρροι αυτοί ενώνονται Νότια της Κομοτηνής και καταλήγουν στη λίμνη Ισμαρίδα. Από τη λεκάνη αυτή επλήγησαν η πόλη της Κομοτηνής και οι οικισμοί Ήφαιστος, Υφαντές και Παραδημή, ενώ ζημιές σε ποιμνιοστάσια και καλλιέργειες προκλήθηκαν και σε άλλους οικισμούς.

Με τη συνδρομή δυνάμεων του Στρατού εκκενώθηκε προληπτικά ο οικισμός ‘Ηφαιστος, όπου τα νερά εισήλθαν σε πολλά σπίτια σε ύψος μέχρι 1 μέτρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι βόρεια του Ηφαίστου βρίσκεται η Πανεπιστημιούπολη, η οποία διαθέτει περιμετρική τάφρο απορροής που είχε χρόνια να καθαριστεί, ενώ ο αποδέκτης των νερών της τάφρου απεδείχθη ανεπαρκούς διατομής. Τα αναχώματα και εδώ συμπεριφέρθηκαν καλά με μικρές εξαιρέσεις, χωρίς όμως η θραύση τους να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα σε ανθρώπους.

Θραύση αναχωμάτων παρατηρήθηκε σημειακά από τα Κρανοβούνια μέχρι τα Παγούρια ενώ νοτιότερα των Παγουριών, όπου στην περιοχή δεν υπάρχουν οικισμοί, οι καταστροφές των αναχωμάτων ήταν σημαντικές σε σημείο η θάλασσα να έχει φτάσει σχεδόν μέχρι τοΝ.Σιδηροχώρι.

Υδρολογική λεκάνη των λιμνοθαλασσών
της Νοτιοδυτικής Ροδόπης
Πρόκειται για μικρή σχετικά υδρολογική λεκάνη μέρος της οποίας είχε πρόσφατα καθαριστεί. Οι ζημιές που προκλήθηκαν στην περιοχή αυτή αφορούσαν μόνο καλλιέργειες και υποδομές.

Υδρολογική λεκάνη Λίσσου (δυτικό τμήμα)
Η λεκάνη της Λίσσου δεν επλήγη ιδιαίτερα από την θεομηνία με εξαίρεση μικρό τμήμα του προς τα δυτικά στα όρια του Δήμου Κομοτηνής και Φιλλύρας, όταν ένα κανάλι του κατέληγε στον παραπόταμο του Λίσσου, Αμυγδαλόρεμα, κοντά στον οικισμό Λαμπρό, προκάλεσε θραύση του αναχώματος, πάνω στον οποίο ήταν κατασκευασμένος ο μοναδικός δρόμος προσπέλασης στον οικισμό. Για 48 ώρες ο οικισμός επικοινωνούσε με τα άλλα χωριά με έναν κακό χωματόδρομο μέσω Ανθοχωρίου, ενώ η Νομαρχία με προκατασκευασμένα τεμάχια τετραγωνικών οχετών, που έφερε από τη Λάρισα, αποκατέστησε την συγκοινωνία μέσα σε δύο μέρες.

Τα αίτια των καταστροφών

Σε τέσσερα σημεία εστιάζονται τα αίτια των καταστροφών στην Ροδόπη.

1. Στην τεράστια ποσότητα νερού που προήλθε από την βροχόπτωση.

2. Στη σύσταση του εδάφους της πεδινής Ροδόπης (αλουβιακά ιζήματα), τα οποία παρασύρονται εύκολα από τα νερά, επικάθονται στον πυθμένα των χειμάρρων και μειώνουν τη διατομή και τη φέρουσα ικανότητά τους.

3. Στον ευτροφισμό της χλωρίδας των καναλιών και των χειμάρρων, που οφείλεται στην ανεξέλεγκτη και υπερβολική χρήση λιπασμάτων (φωσφορικών, νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών) τα οποία με επιφανειακή απορροή, καταλήγουν στους υδάτινους αποδέκτες, προκαλώντας αύξηση της αυτοφυούς βλάστησης μέσα σε αυτούς, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της ροής.

4. Στην ανεξέλεγκτη ρίψη σκουπιδιών και μπαζών στους υδάτινους αποδέκτες, φαινόμενο που οξύνθηκε περισσότερο μετά την κατάργηση των ΧΑΔΑ.

Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμη ορισμένους λόγους όπως
α Την επιβληθείσα από την κεντρική εξουσία αποδιοργάνωση των Διευθύνσεων Εγγείων Βελτιώσεων χωρίς τη θεσμοθέτηση εναλλακτικών λύσεων.
β. Την ελλιπή χρηματοδότηση των ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού για έργα αντιπλημμυρικής προστασίας.
γ. Το δαιδαλώδες θεσμικό πλαίσιο ανάμιξης αρμοδιοτήτων για τη διαχείριση των ποταμών.
δ. Τη μη άσκηση συγκεκριμένης και σαφούς πολιτικής για την απόληψη αδρανών υλικών από τα ποτάμια.

Οι ζημιές

Οι ζημιές καταγράφηκαν:
• Σε οικίες
Στην Κομοτηνή, Ήφαιστο, Υφαντές, Παραδημή, Μελέτη, Διαλαμπή, Αμβροσία, Σάλπη, Παλλάδιο, Καλλίστη.
• Σε ζωικό κεφάλαιο
Σε Μωσαϊκό, Κρανοβούνιο, Σάλπη, Αμβροσία, Παλλάδιο, Παραδημή, Υφαντές.
• Σε υποδομές
Α) Σε ολόκληρο το οδικό δίκτυο της ορεινής Ροδόπης (δασικό και μη).
Β) Σε τεχνικά έργα(οχετοί, γέφυρες κτλ) της επαρχιακής οδού Κομοτηνής- Αμαξάδων.
Γ) Σε σημαντικό μέρος του οδικού δικτύου του δήμου Σώστη (ασφαλτοστρωμένο και μη).
Δ) Στο δρόμο Κομοτηνής- Νέου Σιδηροχωρίου κυρίως σε ερείσματα.
Ε) Στο δρόμο Γλυφάδας-Ιμέρου.Σε ερείσματα και στην γέφυρα της Γλυφάδας.
Στ) Στο δρόμο Κομοτηνής- Παραδημής- Παγουρίων.
Ζ) Στο δίκτυο απορροής (κανάλια) των αναδασμών Αμβροσίας, Σάλπης και Μωσαϊκού.
Η) Στα αναχώματα του Βοζβόζη από τα Κρανοβούνια μέχρι την Ισμαρίδα
Θ) Στα αναχώματα του διαύλου της Ισμαρίδας προς τη Θάλασσα
Ι) Στο δρόμο Σώστη(Σιδ.Σταθμός)-Μεγάλο Πιστό
Ια)Στο δρόμο Καλυντηρίου- Οργάνης
ΙΒ)Δημιουργήθηκε φυσικός δίαυλος στη λίμνη Πτελέα προς τη θάλασσα, με αποτέλεσμα να διαφύγουν όλα τα ψάρια.

• Σε καλλιέργειες
Παρά τη σχετικά καλή χρονική συγκυρία, σημαντικές ζημιές υπέστησαν οι καλλιέργειες κυρίως των βαμβακοπαραγωγών (β’ χέρι) αλλά και λοιπών καλλιεργειών. Όπως είναι φυσικό, ζημιές υπέστησαν και λοιπές υποδομές του πρωτογενούς, όπως περιφράξεις αγρών, αντλιοστάσια, αγροικίες, αγροτικές αποθήκες, στάβλοι και ποιμνιοστάσια.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Νομαρχίας για τη στοιχειώδη αποκατάσταση των ζημιών των υποδομών, απαιτείται το ποσό των 3.500.000 ευρώ, ενώ η κυβέρνηση υποσχέθηκε 2.000.000 από τα οποία παρελήφθη το 1.000.000

Για τη πρόληψη και την αντιπλημμυρική θωράκιση του Νομού απαιτούνται δεκάδες εκατομμύρια ευρώ και, κυρίως, ένας πιο ευέλικτος τρόπος εκπόνησης μελετών καθ’ όσον ο Ν.3316/05 ουσιαστικά καθιστά αδύνατη την ανάθεση μελετών.

Η άμεση αντιμετώπιση

Η κατάσταση αντιμετωπίστηκε έγκαιρα χάρις στην άριστη συνεργασία της Νομαρχίας Ροδόπης με τους εμπλεκόμενους Δήμους, την Πυροσβεστική, την ΕΛ.ΑΣ και τις Ένοπλες Δυνάμεις.

Το Συντονιστικό Νομαρχιακό Όργανο (ΣΝΟ) συνεδρίασε στις 12.00 το μεσημέρι του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου και συντόνισε τις ενέργειες. Τα ΠΣΕΑ ενεργοποιήθηκαν αμέσως, ενώκινητοποιήθηκαν όλα τα μηχανήματα της Νομαρχίας, των Δήμων και του Στρατού. Το μεσημέρι ο Νομός κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ τις πρώτες απογευματινές ώρες αποφασίστηκε η εκκένωση των χωριών Μελέτη και Ήφαιστος. Η εκκένωση με τη συμβολή του στρατού πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία.

Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Νομαρχία επικέντρωσε την προσοχή της στην προστασία πρωτίστως της ανθρώπινης ζωής. Πράγματι δεν υπήρξε κανένα θύμα. Δευτερευόντως, στην προστασία της κινητής και ακίνητης περιουσίας, των ζώων και των καλλιεργειών.

Επίσης, με συντονισμένες ενέργειες και συνεχή παρουσία μηχανημάτων, διατηρήθηκαν ανοιχτά τα δρομολόγια Κομοτηνής- Αμαξάδων, Κομοτηνής - Παγουρίων και Κομοτηνής -Γρατινής, που παρουσίαζαν αυξημένο κίνδυνο αποκλεισμού.

Καταλήγοντας, πρέπει να τονισθεί ότι η Ροδόπη βίωσε αυτό που οι συνάδερφοι υδραυλικοί μηχανικοί ονομάζουν πλημμύρα της πεντηκονταετίας. Έχω λόγους να πιστεύω ότι βρισκόμαστε μπροστά στην ανατροπή αυτού του δόγματος και παρόμοια φαινόμενα θα έχουμε με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα.

Τέλος, ήταν μια ευκαιρία για να ελεγχθούν οι αντοχές του συστήματος και των θεσμών της αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού.

Δυστυχώς, τα συμπεράσματα δεν είναι τα καλύτερα. Η στελέχωση των υπηρεσιών, η διαδικασία εκπόνησης των μελετών, η εκτέλεση έργων, η ελλιπής χρηματοδότηση των ΟΤΑ είναι χρονίζοντα προβλήματα που περιμένουν μάταια λύση.

Το σύστημα είναι στα όριά του και άντεξε οριακά όπως και τα αναχώματα του Βοζβόζη.

Ο Κώστας Κατσιμίγας είναι αρχιτέκτονας μηχανικός
με μεταπτυχιακές σπουδές στο περιβάλλον και αντινομάρχης Ροδόπης αρμόδιος για θέματα προγραμματισμού.